|
|
AFRİKA'YA GENEL BİR BAKIŞ
Afrika yüzölçümü bakımından yeryüzünün ikinci büyük kıtasıdır.30.217.894 km kare yüzölçümü ile yeryüzündeki kara alanlarının beşte birini oluşturur. Kuzeyde Akdeniz,batıda atlas okyanusu,doğuda Kızıldeniz ve Hint okyanusuyla, güneydeyse Atlas ve Hint okyanuslarının birleştiği sularla çevrilidir.Uzunlu kuzey yönünde 8.000 km, genişliği doğu-batı yönünde 7.400 km.dir.En kuzeydeki noktası Tunus'un el-Ebyaz Burnu yakınındaki Ras ben Sekka, en güneydeki noktası ise Güney Afrika'daki Agulhas burnu'dur.Somali'de Guardafui burnunun güneyindeki Hafun burnu ile Cabo Verde'deki Pointe des Almadies, en doğu ve en batı uCebelitarık, Asya'dan da Arabistan yarımadasının güneybatı ucundaki Babü'l-Mendep çlarını oluşturur.Afrika, Avrupa kıtasından boyarımadası üstündeki Süveyş kanalı yapılmadan önce Afrika, Asya ile birleşik ğazıyla ayrılır. Kuzeydoğu'da Sina durumdaydı.
AFRİKA ADALARI
Afrika kıyılarının açıklarında bir çok ada bulunmaktadır.Bunlardan doğudaki Madagaskar adası dünyanın en büyük adalarındandır.Komoro Adaları, Mauritius ve Réunion kıtanın güneydoğusunda, Seyşeller ve sokotra doğusunda, Kanayya adaları Asor ve Madeira ise kuzeybatısındadır.Cabo Verde, Bijagos, Boko, Sao Tome ve Principe adaları batıda, Ascension, St.Helena ve Tristan ve Cunha adaları da güneybatıda yer alır.
YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ
Afrika kıyıları çok girintili olmadığı için kıtanın 30.320 km.lik kıyı uzunluğu Avrupa kıyı uzunluğundan azdır.Afrika bir bütün olarak dar kıyı şeritlerinden hemen sonra dimdik yükselen büyük bir yayla görünmektedir.Bu yayla, kabaca güneydoğu ve kuzeybatı bölümleri olarak ikiye ayrılabilir.Kuzeybatıda dağlık iki kesim bulunur.Atlas dağları ile Sahra'daki Ahaggar platosu.Yaylanın güneydoğu bölümü ise Atiyopya dağları'nı, Doğu Afrika Platosunu ve Güney Afrika'nın doğusundaki Draken dağlarını kaplar.
AKARSULAR
İklim ve jeoloji etmenleri,Afrika ırmaklarına bazı ortak özellikler kazandırır.Tüm önemli ırmaklarda ivinti yerleri, çağlayanlar ve çavlanlar oluşur.Çünkü ırmakların akış doğrultularında, daha önce oluşmuş, basamaklar ve dirençli kayalar vardır. Kıyı ovalarının azlığı ve kıta sahanlığının darlığı nedeniyle, geniş sayılabilecek ırmak deltalarının boyları bile, örneğin Ganj, Brahmaputra deltalarından çok daha küçüktür.
Nil (6.648 km.) yeryüzünün en uzun ırmağıdır ve 3.349.000 km karelik bir alnı sular.Victoria gölü'nden sonra Victoria Nili, Albert gölünden sonra da Albert Nili adını alan ırmak daha kuzeyde Bahrü'l Cebel olarak adlandırılır.Buradan çeşitli kollar aldıktan sonra Beyaz Nil, Akdeniz'e döküldüğü kesimde de Nil adıyla anılır.Akış yönünün sol kıyısından aldığı en büyük kolu Bahrü'l Gazal'dır.Sobat, Mavi Nil ve Atbera ise sağdan aldığı kollardır.Irmağın rejimini denetlemek için gerek Nil üzerinde , gerek bazı kollarında barajlar kurulmuştur.Bunlardan en büyüğü nil üzerindeki Assuan barajı'dır.Yeryüzündeki deltaların prototipi olan Nil deltası, özellikle Etiyopya'daki yükseltilerden gelen siltlerden oluşur.Kalınlığı 15-25 m. Arasında değişen bu siltler, Afrika'nın en verimli topraklarıdır.Deltanın oluşturduğu ova kuzeyden güneye 150 km. boyunca uzanır.Genişliği İskenderiye lie Port Said arasında 230 km.dir
Gine'deki dağlardan doğan ve bir delta yaparak Nijerya'da Atlas okyanusu'na dökülen Nijer ırmağının uzunluğu 4.160 km. en büyük kolu da Nijerya akış yönünün solundan aldığı Benue'dir.Nijer havzası, Batı Afrika'daki ırmak havzalarının en genişidir.
Yaklaşık 3.338.000 km. karelik bir alan kaplayan Kongo Havzası, çevresi yükseltilerle kuşatılmış bir çöküntü alanıdır.Toplam uzunluğu 4.600 km. olan Kongo ırmağının önemli kolları, sağdan aldığı Ubangi ile daha aşağıda soldan aldığı Kasai'dir.Kasai'nin sularıyla birleştikten sonra, Kristal dağlarını derin bir vadiyle yarar ve 9.6 km. genişliğindeki bataklık bir haliçle Atlas okyanusuna dökülür.
3.500 km. uzunluğundaki Zambezi ırmağının havzası 1.285.000 km. karelik bir alana yayılır.Irmağın akış yolu genellikle çok eğimlidir ve üzerinde irili ufaklı bir çok çavlan bulunur.Bunların en önemlisi Victoria çavlanıdır.Başlıca kolları olan Kafue ve Luangwa'yı akış yönünün solundan alan Zambezi ırmağının Hint Okyanusu ağzındaki deltası 60 km. genişliğindedir.
Güney Afrika'nın en uzun ırmağı olan Oranj, doğudaki yaylalardan batıdaki Kalahari çöküntü bölgesine doğru yönelir.Kıtanın batı kıyısında Atlas okyanusu'na dökülür.En büyük kolu olan Vaal ırmağıyla birlikte toplam uzunluğu 2.100 km'yi bulan ırmak, kıtanın öteki önemli akarsuları gibi yüksek eğimli vadiler boyunca akar.
Afrika'nın en geniş iç akaçlama bölgesi Çad havzasıdır.Ortalama 1-1,2 m. derinliğinde bir tatlı su gölü olan Çad, bu havzanın ortasında yer alır ve Lagone, Chari, Komadugu Yobe gibi üç önemli akarsuyla beslenir.Geçmişte çok daha geniş bir alana yayılan Çad gölü, bugün 12.000 km. karelik bir alanı kaplamaktadır.